Dwarsklank op reis naar het Oosten

Met Balto-Slavische klanken gaat Dwarsklank op reis naar het Oosten
door Laura Starink

Sinds begin 2022 is Žana Naidonova de nieuwe dirigent van Dwarsklank. De Litouwse organiste, zangeres en koordirigente studeerde aan de conservatoria van Vilnius en Groningen. De Baltisch-Slavische muziek is haar thuisland. Voor ons volgende concert Reis naar het Oosten koos ze daarom een veelzijdig repertoire uit die contreien: liederen van Béla Bartók, Leoš Janáček, Antonín Dvořák, Pēteris Vasks, Arvo Pärt, Vaclovas Augustinas en Henryk Górecki.
‘Ik ben opgegroeid in de Baltische muzikale cultuur’, zegt Žana. ‘Daar voel ik mij thuis. Ik wil Dwarsklank laten delen in mijn achtergrond en mijn wortels. Het is goed om kennis te maken met muziek waaraan je niet gewend bent en je grenzen te verleggen. Het is een uitnodiging om een ander klankidioom te ontdekken.’
De Balto-Slavische cultuur is op volksmuziek gebaseerd en die, zegt Žana, heeft de eeuwenlange tradities en geschiedenis van die landen gevormd. ‘Het gaat over identiteit. In het Westen is iedereen op elkaar gaan lijken, maar we hoeven niet hetzelfde te zijn. Wij hebben een duidelijk volksgeheugen. Dvořák, Bartók, Vasks en de andere componisten die we gaan zingen drukken hun ziel uit via de volksmuziek. Ik hoor daar een oeroude geest in en dat vind ik mooi. Het roert me en ik wil jullie er graag mee in aanraking brengen.’

Wat vinden de koorleden van het nieuwe programma?
Marijke van der Vaart vindt het spannend om modernere muziek te proberen en dan ook nog eens uit een onbekend taalgebied. ‘Wij hebben als koor al in heel veel verschillende talen gezongen, maar dat was altijd West-Europees. Het is logisch dat een dirigent die uit Oost-Europa komt die kant op wil. De meesten van ons zijn niet vertrouwd met Slavische talen, dus ook dat is een nieuwe uitdaging. Alleen al het leren van de uitspraak is hard werken.’
Volksmuziek lijkt qua melodie en ritme misschien niet erg moeilijk, maar dat is een vergissing, denkt Marijke. ‘De liederen zijn bewerkt door grote componisten. Zij hebben die muziek niet te min geacht.’

Het eerste woord dat bij Sakina Groos bij het beluisteren van de liederen opkwam was: ‘bezield’. ‘Heftige emoties worden op meeslepende, doeltreffende wijze muzikaal vertaald met spannende ritmiek en warme maar ook droevige klankkleuren.’ De muziek gaat rechtstreeks naar het hart. ‘Omdat de volksmelodieën relatief eenvoudig zijn zing je meer met emotie dan met de rede.’ Dwarsklank heeft voor deze muziek nog geen referentiekader. ‘Daarom moet je als het ware je oren wassen om schoon te beginnen met instuderen. Voor het koor is dit een uitdaging om ons nieuwe harmonieën en chromatiek eigen te maken.’
Samenzang is het toverwoord voor dit repertoire, daar kan ons koor volgens Sakina veel van leren. ‘Žana leert ons de techniek van samen in- en uitademen met identieke mondstand en daar is deze muziek ideaal voor. En dan je verbeelding gebruiken en beheerst maar met emotie zingen.’

Voor Marjan van Es heeft de kennismaking met de onbekende muziek veel voordelen. ‘Omdat de harmonieën, tonaliteit en akkoorden mij totaal onbekend in de oren klinken moet ik veel aandachtiger luisteren. De lange akkoorden maken dat het geluid soms lijkt te zweven en er een soort vibratie ontstaat. Dat vind ik mooi. Ook houd ik van de vaak melancholische ondertoon.’ Marjan ervaart de stukken meer als ‘klanklandschappen’ dan als liederen in de West-Europese traditie. ‘En als koor kunnen we hier veel van opsteken: lange lijnen zingen, goed luisteren, beter intoneren en subtieler zingen.’

Voor Laura Starink voelt het zingen van Dvořák en Janáček eigenlijk ook als een soort thuiskomst. ‘Mijn moeder kwam uit het Oost-Duitse Silezië en daar werd een mengelmoes van Pools, Moravisch en Duits gesproken. De Moraviër Janáček komt voor mij dus uit de ‘Heimat’ van mijn moeder en gek genoeg is het alsof ik dat voel. Ik hou van de vrolijke directheid van de teksten, de schelle snelle klanken en de onverwachte kleur van de muziek. Het is vaak ook melancholiek, maar het mist de zware romantiek van de Duitse muziek. Ik vind het ongekunstelder en dat bevalt me zeer.’